Największe, najgrubsze, najstarsze..., czyli zielone skarby Rzeszowa

W parku w Miłocinie jest osiem drzew pomnikowych. Wszystkie mają imiona: jest dąb Kazimierz, modrzew Mikołaj, platan Jan, miłorząb Józef, dąb szypułkowy Czech, dąb czerwony Lech, jest też Rus oraz buki Stanisław i Karol.

? Wśród nich jest jedyna w mieście chroniona magnolia, na imię ma Małgorzata. Rośnie naprzeciw głównego budynku szkoły ? mówi prof. Reszel. ? Jest bardzo piękna, choć wiekowa. Przypuszczam, że ma ponad sto lat ? szacuje prof. Reszel.

Magnolia z miłocińskiego parku jest niezwykła także dlatego, że jest okazem pięciopniowym, najgrubszy z pni ma 108 cm obwodu. ? Jeden z pni płoży się po ziemi, oddala od głównego, ukorzenił się i nieco dalej wyrasta od nowa ? opisuje prof. Reszel i dodaje: ? Pierwsze w Polsce magnolie zostały posadzone w Łańcucie.

Najpiękniejszy drzewostan dębowy w Rzeszowie jest na Lisiej Górze. Z 10 pomników, które tam rosły, zostało osiem. ? Tych dwóch nikt nie mógł uratować, bo zaatakował je żółciak siarkowy. Gdy na drzewie pojawią się jego owocniki, to ma ono w najlepszym przypadku kilka lat, a bywa, że tylko rok życia. Ten grzyb rozkłada drewno wewnątrz i pień nie ma już szans utrzymać wielu ton ? wyjaśnia prof. Roman Reszel z Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Na Lisiej Górze rośnie także największy dąb Rzeszowa. Ma pień o obwodzie 610 cm i 35-36 metrów wysokości. ? Ma około 350 lat ? szacuje prof. Roman Reszel.

Rośnie przy skarpie, na skraju Lisiej Góry, od strony zalewu.

Także na Lisiej Górze jest bardzo ciekawy dąb sześciopniowy, dość blisko skraju lasu i ul. Żeglarskiej.

Oficjalne współrzędne geograficzne Rzeszowa to 22°01' E ? 50°03' N (południk 22 długości wschodniej i równoleżnik 50 szerokości północnej), ale ustalano je dla Rynku. Równy południk 22°00'E i równy równoleżnik 50°00'N przecina się na Drabiniance. Jadąc ulicą Kwiatkowskiego w Rzeszowie, tuż przed mostem na Strugu, można dostrzec stojącą przy drodze tablicę informacyjną kierującą na punkt geograficzny. Tuż za zaporą trzeba skręcić w ulicę Graniczną, punkt znajduje się na terenie ogródków działkowych i został oznakowany.

Wprawdzie rzeszowskie przecięcie południka z równoleżnikiem nie jest może tak znane jak to w Krakowie, gdzie spotyka się 20. południk z 50. równoleżnikiem, ale takich miejsc w miastach w Europie można się doliczyć jeszcze tylko dwóch: w Oslo (60 i 10 stopni) oraz w Sankt Petersburgu (60 i 30). Zazwyczaj przecięcia występują na łąkach lub w lasach, a nie w miastach.

Za Galerią Grafica, od strony ul. Jagiellońskiej, nieopodal siedziby Estrady Rzeszowskiej rośnie potężny kłęk kanadyjski, którego obwód pnia to 208 cm. ? To jedyny tak wiekowy egzemplarz w Rzeszowie ? mówi prof. Reszel i dodaje: ? To gatunek rozdzielnopłciowy, czyli dwupienny ? są osobniki żeńskie i męskie.

Ten rzeszowski to najprawdopodobniej chłopiec. Jak nazwa wskazuje, nie jest to drzewo typowe dla polskiej przyrody, pochodzi z Ameryki Północnej.

Przed reformą administracyjną i powstaniem województwa podkarpackiego był pomnikiem przyrody, ale dziś już nie jest. ? Zgubił się, ale status pomnika powinno się mu przywrócić ? uważa prof. Reszel.

Kłęk kwitnie w połowie czerwcu, ma białe, niewielkie kwiaty i bardzo ładnie pachnie. Później zawiązują się owoce, które mają postać szerokich strąków, o długości ok. 15 cm. W środku są duże nasiona, w twardej łupinie, które kiedyś było używane jako namiastka? kawy.

Są położone tuż obok siebie. Jedna, mniejsza, to piękna al. Pod Kasztanami. Kasztanowców tu jednak jak na lekarstwo, ale nazwa została, bo kiedyś właśnie nimi obsadzona była alejka. W kwietniu tego roku alejka była inwentaryzowana przez pracowników Urzędu Ochrony Zabytków i ? jak wynika z inwentaryzacji ? rośnie tam tylko pięć kasztanowców białych. Największy z nich ma 235 cm obwodu pnia. Pozostałe drzewa to lipy i klony. Jest też jeden grab. Uroku uliczce dodają położone przy niej kamieniczki. To m.in. dwie wille (nr 8 i 9) zaprojektowane przez Mateusza Tadeusza Tekielskiego. Jedna stylem nawiązuje do szwajcarskiego budownictwa ludowego. Druga to willa Pod Sową, która w zamyśle architekta miała przypominać mały zameczek.

PATRYK OGORZAŁEK

Przy pałacyku Lubomirskich al. Pod Kasztanami łączy się z al. Lubomirskich. To znacznie dłuższa aleja i drzew jest kilka razy więcej. To 39 lip, 30 grabów i sześć klonów. Największy obwód pnia ma druga po lewej stronie w pierwszym rzędzie alejki lipa drobnolistna ? 420 cm. Największe z grabów mają po 160-180 cm obwodu pnia. Największy z klonów ma 170-centymetrowy pień.

Wszystko wskazuje na to, że największą rybę w tym sezonie złowił w Rzeszowie pan Andrzej z Rzeszowa. Był to sum złowiony na spinning na zalewie w Rzeszowie. Pan Andrzej pływał tego dnia pontonem po zalewie, razem z synem. ? Nie ważyłem go, ale sądzę, że miał z 10 kg. Aby go wyciągnąć z wody musiałem mu włożyć rękę do pyska ? opowiada pan Andrzej. Sum wygląda na naprawdę wielkiego, mierzył 106 cm i po tym jak już zapozował z wędkarzem i jego synem Nikodemem do zdjęć ? wrócił do wody. Być może już jest większy?

Pan Andrzej na co dzień jest sprzedawcą w sklepie. ? W wędkowaniu najlepsze jest to, że nie myśli się o niczym innym tylko o rybach ? mówi pan Andrzej. A w Wisłoku pływają szczupaki, sumy, okonie, leszcze, płocie i karpie. Ulubione ryby pana Andrzeja to sandacze i okonie, z sumem więc rozstał się bez żalu.

Żeby nabrać nieco dystansu i popatrzeć na miasto z góry, warto wybrać się na św. Rocha. Jest tam pięknie położony punkt widokowy, z którego można podziwiać panoramę miasta. Najwyższy punkt położony jest przy ul. św. Walentego, na granicy z Matysówką. By tam trafić, trzeba pojechać prosto ul. św. Walentego, przy końcu drogi, tuż przy granicy z Matysówką, jest lekkie wzniesienie. Ma on wysokość 341,3 m. Ale to nie najwyższy, ale najpopularniejszy punkt widokowy w Rzeszowie. Panorama, która się stamtąd rozciąga, jest bardzo piękna zarówno w ciągu dnia, jak i nocą. Wiele razy pojawiały się pomysły, by wybudować tam restaurację, w której byłby widok na całe miasto. Ciągle jeszcze nie zostały zrealizowane. Jest natomiast w tej okolicy wiele prywatnych domów, których mieszkańcy mogą się cieszyć wspaniałym widokiem na miasto.

Pewnie mało kto wie, że to wcale nie jest najwyższy punkt w mieście. Bo ten najwyżej położony jest w polach, na styku Białej i Matysówki. Ma nieco więcej, bo równe 350 m. Tam jednak znacznie trudniej trafić, bo położony jest w polach, wśród zarośli.

No cóż, naprawdę piękne widoki będziemy mieć, jeśli uda się przyłączyć Malawę, bo na terenie tej miejscowości, położonej na wschód od Rzeszowa, jest tzw. Magdalenka. To pasmo Marii Magdaleny, długie na ponad 20 km, z najwyższym wzniesieniem o nazwie Kopiec (399 m).

Na wzgórzu jest mały kościółek pw. św. Marii Magdaleny. Stojąc w pobliżu kościoła i patrząc na południe, można zobaczyć charakterystyczny szczyt Wilcze (510 m) nad Gwoźnicą, przesuwając wzrok w kierunku zachodnim, przy dobrej pogodzie zobaczymy grzbiet Suchej Góry (591 m), na zachodzie jest Chełm (528 m), Bardo (534 m) i Klonowa Góra (525 m). A przy naprawdę dobrej pogodzie widać stąd nawet Tatry.

W Polsce jest coraz rzadsza, a w Rzeszowie rośnie na wielohektarowych powierzchniach na zalewie ? to kotewka orzech wodny, roślina wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, w której są gatunki zagrożone wyginięciem. Łatwiej spotkać ją w Europie południowej, a Polska stanowi górną granicę jej występowania. Roślina związana była pierwotnie ze starorzeczami Wisły, Sanu i Odry. Dziś jej naturalne stanowiska znaleźć można w Dolinie Górnej Wisły. Kiedy pojawiła się na rzeszowskim zalewie? Tego do końca nie wiadomo. Przylatuje tu mnóstwo ptaków, to być może któryś z nich ją przyniósł. Ale w Rzeszowie czasem opowiadana jest też inna historia o pochodzeniu kotewki: któryś z miejscowych przyrodników wrzucił kilka orzechów do Wisłoka, przewidując słusznie, że roślina się tu rozmnoży. ? Woda jest tu ciepła i płytka, w wielu miejscach ma tylko 1-2 metry głębokości, jest bardzo bogata w składniki odżywcze, a pod wodą jest gruba warstwa mułu. Ma więc kotewka idealne miejsce do bytowania ? mówi miłośnik kotewki rzeszowski ekolog Mirosław Ruszała.

JERZY CHABA

? Kotewka to roślina jednoroczna, bardzo ładna, tworzy atrakcyjne zielone rozety, z romboidalnymi liśćmi. Jej liście pływające na powierzchni wody tworzą kożuch, na tyle gruby i gęsty, że drobne ptaki mogą sobie po nim spacerować, jak po trotuarze ? opowiada Mirosław Ruszała. Rozeta pojawia się na wodzie końcem kwietnia, początkiem maja. Roślina jest zakorzeniona w dnie zbiornika. W czerwcu kotewka na krótko zakwita, białawymi kwiatami. Później zawiązują się owoce typu orzech. Stąd też nazwa: kotewka orzech wodny (łac. Trapa natans). Bywa nazywana również kasztanem wodnym albo orzechem kolącym. ? To bardzo ciekawy orzech, wielkości ok. 2 cm, ciemnobrunatny, z którego wyrastają cztery solidne kolce, centymetrowej długości. Kolce są bardzo ostre, zakończone miniaturowymi harpunami ? opisuje Mirosław Ruszała. Harpuny pomagają roślinie w rozmnażaniu. Dzięki nim nasiona mogą się zakotwiczyć w futrze bobra czy pierzu ptaka i dzięki temu mogą być przenoszone na duże odległości. ? Bo sam orzech, gdy jest świeży, jest ciężki i wrzucony do wody tonie ? zwraca uwagę Mirosław Ruszała. Orzechy kotewki można dziś kupić w internecie i posadzić w przydomowym oczku wodnym. Niedaleko Rzeszowa można ją podziwiać np. w bolestraszyckim arboretum. Być może to właśnie stamtąd trafiła na rzeszowski zalew. W niektórych krajach, m.in. w Japonii, Indiach i Chinach jest uprawiana do dziś w celach spożywczych. Orzechy są smaczne, przed laty także w Europie chętnie je zjadano, wyrabiano z nich także mąkę. Przed wiekami była przedmiotem handlu, wytwarzano z niej ozdoby, była groźną bronią strzegącą domy przed bosonogimi złodziejami, a we Francji używano jej do walki z konnicą. ? Rozsypywano worki orzechów na drodze nacierającej jazdy. Kolce raniły konie, które się płoszyły i zrzucały jeźdźców. Nie zdziwiłbym się, gdyby także na terenach Polski była wykorzystywana do podobnych celów ? mówi Mirosław Ruszała i rekomenduje: ? To roślina piękna, unikalna i ciekawa, każdy powinien pójść ją obejrzeć na rzeszowskim zalewie.