Dworzec Kolejowy w Rzeszowie. Krótka historia [STARE ZDJĘCIA]

Na zdj. spalony dworzec od frontu (1915 r.)

Do tego materiału sprowokowała mnie książka Ryszarda Stankiewicza "Kolej w Rzeszowie 1858-2008". Jeśli ktoś jest pasjonatem kolejnictwa, powinien ją mieć w swojej bibliotece.

Chwilę trwało zanim udało się zebrać potrzebne materiały i zdjęcia. Ale i tak, to co tutaj zobaczycie jest jedynie kroplą w morzu. Jednak miło jest powspominać i zobaczyć jak dawniej wyglądał Dworzec Kolejowy w Rzeszowie.

Fot. Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

Fotografia wykonana z wieży ciśnień, przedstawia wypalone budynki dworcowe i halę warsztatową (1915 r.)

Budowa linii kolejowej w Rzeszowie odbyła się w 1858 r. Pojawiło się wówczas połączenie z Krakowem. Trzy lata później Rzeszów miał linię kolejowej ze Lwowem.

"W latach pięćdziesiątych XIX w. Rzeszów był (jak na tamte czasy) miastem średniej wielkości, położonym w prowincji Galicja i Lodomeria, będącej częścią składową cesarstwa austro-węgierskiego. Miasto leżało niemal w połowie drogi pomiędzy Krakowem a Lwowem, dwoma najważniejszymi ośrodkami miejskimi w Galicji. Do podupadłego wówczas Krakowa było 158 km, a do stolicy Galicji i Lodomerii - Lwowa - 184 km" - czytamy w książce R. Stankiewicza

Fot. Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

"Kolej żelazna dotarła do Rzeszowa 15 listopada 1858 r. kiedy to otwarto do ruchu odcinek Dębica-Rzeszów długości 46,9 km linii Kraków-Lwów, budowanej przez Cesarsko Uprzywilejowaną Kolej Galicyjską Karola Ludwika" - czytamy.

Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

Fot. Muzeum Kolejnictwa w Warszawie

Zdjęcia z 1915 r.

"Tak więc w 1958 r. Rzeszów uzyskał okno na świat dające możliwości podróżowania i handlu z całą Europą. Miało to ogromne znaczenie dla rozwoju miasta. Rok później 15 listopada 1859 r. oddano do ruchu odcinek Rzeszów -Przeworsk długości 36,7 km budowanej przez kolej CLB linii Kraków-Lwów.

4 listopada 1861 r. linia kolei CLB dotarła do Lwowa. Rzeszów uzyskał zatem połączenie kolejowe ze stolicą prowincji.

1 września 1866 r. Towarzystwo Kolejowe Lwów-Czerniowce (Lemberg-Czernowitz Eisenbahn-Gesellschaft, LCE) uruchomiło linię prowadzącą ze Lwowa do Czerniowiec - stolicy prowincji Bukowina, najdalej na południowy -wschód wysuniętej części cesarstwa austro-węgierskiego. Rzeszów uzyskał dzięki temu połączenie nie tylko z Bukowiną, ale także z miastami: Stanisławowem i Kołomyją w Galicji Wschodniej. Możliwości rozwoju handlu zwiększyły się zatem wyraźnie.

W 1870 r. linię kolei LCE przedłużono z Czerniowiec do Jassy w Rumunii, co połączyło Rzeszów z Rumunią" - pisze Stankiewicz.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

"Dogodne powiązania Rzeszowa z zachodem i wschodem Europy stały się faktem. Gorzej było z komunikacją w kierunkach północnym i południowym. Kierunek do I wojny światowej był praktycznie zablokowany, gdyż granica austriacko-rosyjska przebiegała w rejonie Sandomierza, a Rosja nie godziła się na żadne połączenia kolejowe poprzez granicę w tym rejonie" - czytamy u R. Stankiewicza.

Jacek Rudnicki w książce "Rok 1915. 100. rocznica odbicia miasta z rąk Rosjan. Epizod Wielkiej Wojny" pisze:

"Rosjanie opuszczając miasto w nocy z 11 na 12 maja 1915 r. podpalili dworzec główny i dworzec na Staroniwie, warsztaty, ogrzewalnię, magazyny żywnościowe, a także inne budynki należące do infrastruktury kolejowej. Wysadzony, i to bardzo skutecznie, został również most kolejowy na Wisłoku.

Dworzec został zbudowany jeszcze w 1858 r., a rozbudowany i unowocześniony w roku 1909. Zyskał nie tylko nowa fasadę, ale również ozdobne okna wpuszczające wiele światła do hallu. Niestety niedługo cieszył mieszkańców i podróżnych. W momencie "panicznej ucieczki" Rosjan został przez nich podpalony. Z uwagi na drewniane stropy i wysoką temperaturę budynek uległ poważnemu uszkodzeniu. Zniszczony całkowicie został dach, jego konstrukcja a także stropy pomiędzy pierwszym a drugim strychem". [zdj. wyżej]

Wincenty Daniec po powrocie do Rzeszowa wspominał:

"W Rzeszowie na obu dworcach spotkałem zniszczenia większe niż przypuszczałem. [...] Wszelkie budynki kolejowe na obu dworcach spalone doszczętnie. Przed opuszczeniem miasta Rosjanie oblewali te budynki naftą i podpalali".

Narodowe Archiwum Cyfrowe

"Przykry widok przedstawiały również obiekty towarzyszące terenom dworca w postaci: magazynów, ogrzewalni, pompy ropnej oraz warsztatów.

W. Daniec: "Z płonących już częściowo magazynów, usiłowali żołnierze rosyjscy wyprzedawać ludności zapasy,  biorąc po rublu za wór mąki, ale nadjechali Czerkesi na koniach, otoczyli magazyn, a żołnierzy rozpędzili wskutek czego olbrzymie zapasy żywości spłonęły.

11 listopada 1914 zajęły parowozownię wojska rosyjskie. 12 maja 1915 r. została odzyskana przez wojska austriackie. Wycofujący się Rosjanie dokonali znacznych zniszczeń. Po ich odwrocie hala została odbudowana przez Austriaków" - czytamy w książce J. Rudnickiego.

"W latach trzydziestych w związku z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego zaplanowano budowę linii łączącej Rzeszów z Tarnobrzegiem, leżącym na linii Dębica-Rozwadów. Do wybuchu II wojny światowej zrealizowano tylko krótki 13 kilometrowy odcinek planowanej linii z Ocic do Dęby Rozalina.

Dalszy rozwój węzła rzeszowskiego nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Z Rzeszowa wyprowadzono wówczas linię z Ocic" - czytamy w książce R. Stankiewicza.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

"Odcinek Dęba Rozalin-Ocice długości 13 km powstał już w 1938 r. w ramach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego. W Dębie Rozalinie usytuowano wówczas fabrykę silników lotniczych i doprowadzono do niej linię kolejową z pobliskich Ocic położonych na linii Dębica- Rozwadów (obecnie Stalowa-Wola Rozwadów). Taki układ rzeszowskiego węzła kolejowego funkcjonuje do dziś" - pisze Stankiewicz.

REP. PATRYK OGORZAŁEK

Na zdj. u góry jeden z najstarszych rozkładów jazdy pociągów Kolei Karola Ludwika z 1860 r. znjaduje się w Archiwum Państwowym w Rzeszowie

REP. PATRYK OGORZAŁEK

Narodowe Archiwum Cyfrowe

Na zdj. restauracja dworcowa

Ja pamiętam dworzec już z tych czasów :)

Archiwum Narodowe w Krakowie

Na Facebooku pojawiła się społeczność "Zrekonstruujmy przedwojenną elewację dworca Rzeszów Główny" - niektórzy jednak wolą dawną elewację budynku

Archiwum Narodowe w Krakowie

Archiwum Narodowe w Krakowie

Archiwum Narodowe w Krakowie

Wydaje się, że nic się nie zmieniło :)

Archiwum Narodowe w Krakowie

Archiwum Narodowe w Krakowie

Kiedyś tak wyglądały ściany dworca i peronów

Fot. Krzysztof Koch / Agencja Gazeta

Archiwum Narodowe w Krakowie

Archiwum Narodowe w Krakowie

Gdzie jest tablica z wierszem Miłosza?

Z dworca PKP w Rzeszowie znikła tablica z wierszem Miłosza. Szukamy jej [tekst z 2012 r.]

O tablicy z wierszem Czesława Miłosza pt. "Który skrzywdziłeś" przypomniał nam jeden z mieszkańców Rzeszowa. - Wisiała po prawej stronie nad wejściem do holu, od strony peronu 1. Nie wiem, dlaczego została tam zawieszona, ale pomysł bardzo mi się spodobał - mówił mężczyzna.

I zastanawiał się: - Ostatnio, jak byłem na dworcu, zauważyłem, że tablica znikła. Wiem, że dworzec był kilka lat temu remontowany i może przez nieuwagę zapomniano z powrotem ją zawiesić?

Skontaktowaliśmy się w tej sprawie m.in. z poprzednim zarządcą dworca, wykonawcą remontu oraz administratorem dworca, zarówno poprzednim, jak i obecnym, jednak nikt nie potrafił udzielić nam odpowiedzi nt. losów tablicy. Podobnie w miejskim i wojewódzkim urzędzie ochrony zabytków. A pytani przez nas pracownicy dworca tablicy nie pamiętają. Tymczasem nasz czytelnik jest pewny, że tablica na dworcu była. Jej istnienie potwierdza również Józef Dłuski, rzeszowski poeta. - Razem z Andrzejem Sondejem organizowaliśmy happeningi na dworcu, jak np. "Pociąg do sztuki". Byłem częstym bywalcem dworca i tablicę z wierszem pamiętam. Tyle tylko, że według mnie wisiała w holu zaraz przy wyjściu na peron pierwszy - mówi Dłuski.

O pomoc poprosiliśmy też Marka Czarnotę z Urzędu Miasta Rzeszowa: - Owszem, była taka tablica, ale umieszczona przy dworcowej kaplicy św. Katarzyny.

Okazało się jednak, że przy kapliczce widnieje tablica, ale nie z wierszem, lecz podziękowaniami kolejarzy.

kr

Być może tu wisiała ta tablica?

Z ostatniej chwili.

Odezwał się do nas w czwartek czytelnik i przesłał zdjęcie tablicy z wierszem Miłosza, która wisiała wewnątrz budynku dworca.

Fot. Czytelnik

"Zdjęcie (niestety marne) zostało wykonane w 2008 r. Tablica jest umieszczona z lewej strony. Wskazują ją nawet piktogramy informujące o WC męskim, oraz o przechowalni bagażu. Nie wiem czy zawieszenie tablicy, nie miało związku z wizytą lubelskiego wagonu (wagon.lublin.pl) bodajże w 2005 roku. Cytaty z Miłosza były też namalowane na peronie 1, na chodniku" - czytamy w mailu czytelnika.

Czytelnik sugeruje też, że druga tablica (być może bliźniacza) umieszczona była też nad oknem na budynku dworca od strony perony pierwszego.

No cóż - przynajmniej w połowie zagadka została rozwiązana :)

Pamiętacie kiedy na dworcu były takie kolorowe rysunki :)

Poniżej  tekst z 2008 r. o dworcowej beznadziei. Eeeee... ja tam lubię nasz rzeszowski dworzec :)

Dworcowa beznadzieja (ze szczyptą poezji)

Wybierając się do Rzeszowa wyobrażałem sobie, że jadę do miasta niebywale czystego i zadbanego, czym - jak wykazały ubiegłoroczne badania "Gazety Wyborczej", szczycą się jego mieszkańcy. Czar prysł, gdy przekroczyłem próg stacji Rzeszów Główny. - pisze o rzeszowskim dworcu Tomasz Haładyj z "Gazety Wyborczej" w Częstochowie

Pierwsze wrażenie, że budowla zieje smutkiem i upadkiem, nie opuściło mnie podczas zapuszczania się w dworcowe zakamarki.

Z toalety, która pamięta chyba wczesne lata 60., wyszedłem z zalanymi spodniami. Gdy nacisnąłem w pisuarze przycisk do spuszczania wody, chlusnęła na mnie. WC w stanie agonalnym. Znalazłem je bez trudu - w holu stworzony własnym siłami napis sugerował, iż trzeba wyjść z powrotem na peron. Tam prowadził mnie już tylko zapach - na szczęście nie smród, lecz ostra woń środków czyszcząco-dezynfekujących. W toalecie zadziwiły mnie natomiast dwie rzeczy: pozycja "golenie" - oczywiście własną maszynką, płatne 2,50, bo jak poinformowała mnie babcia klozetowa zużywa się wody i zajmuje miejsce oraz kabina "dla personelu" - nie wiedziałem, że jeszcze taki podział się stosuje.

Zacząłem się rozglądać się za przechowalnią bagażu. Drogowskaz w holu, gdzie umieszczono tylko schowki, doprowadził mnie do pomieszczenia dzielonego wspólnie przez fryzjera męskiego, kiosk z akcesoriami GSM oraz sklepik spożywczy. Ten ostatni okazał się przechowalnią, moja torba wylądowała na zapleczu pośród skrzynek z pustymi butelkami.

Budynek dworca z elewacją ze szlachetnego kamienia, niestety, upstrzoną szyldami. W środku nic z elegancji, podłoga z lastryko, latają gołębie, jakieś budki i kasy po prawej (PKP PR) i lewej (IC). Oczywiście dłuższa kolejka do tych pierwszych, choć jedne i drugie sprzedają wszystkie bilety. Ale nie tylko kasy mieszają podróżnym w głowach. Wyświetlacze nie różniące się kolorami czcionki dla odjazdów i przyjazdów utrudnią orientację. Poza tym mimo teoretycznych możliwości nie są wyświetlane pozycje "przez". I tak mój pociąg oznaczono jako Poznań, nie pisząc nic o Krakowie, przez który jedzie. Nie zawsze zachowana jest kolejność czasowa odjazdów/przyjazdów pociągów, zapowiedzi przez megafony słabo słychać, są miejsca, w których w ogóle nie można zrozumieć wydobywających się z nich odgłosów. W hali i w części peronu 1 przy budynku brakuje plakatów z rozkładem jazdy. Na dodatek pociąg z Kijowa zapowiedziano jako z Przemyśla. O tym, że jechał z Kijowa dowiedziałem się w Krakowie, gdy wysiadłem z niego i o tym powiedziano.

Dojścia do peronów są dobrze oznakowane, ale aż proszą się o odświeżenie. Trudno również skryć się przed deszczem, bo zadaszenie ma tylko część peronu 1, na 2 to zaledwie wąski daszek niezakrywający całej szerokości peronu. Można by wprawdzie rozsiąść się w oddzielnej poczekalni, ale skutecznie zniechęcają do tego jakieś szmaty leżące w kącie.

Ulokowałam się więc w barku "jedynka" - od numeru posesji: pl. Dworcowy 1. Obsługa uprzejma, a "klimat" tworzy ścianka ozdobiona malunkiem dworca kolejowego w Nowym Jorku, przypominającym, iż pół Podkarpacia przebywa w USA. W barku nie słychać niestety zapowiedzi pociągów - więc za szybko wyszedłem na spóźniony pociąg, ponieważ opóźnienie wzrosło. Zdążyłem więc jeszcze zerknąć na plan miasta umieszczony przed wejściem na dworzec, był jednak tak wyblakły, że nie sposób dostrzec na nim zarysów ulic nie mówiąc już o ich nazwach. Ryzykowne wydało mi się również skorzystanie z usług taksówek, na szybach których brakowało cennika.

Ale w tej całej beznadziei znalazłem coś niezwykłego - poezję Miłosza na plakatach zawieszonych w holu przy wyświetlaczu z odjazdami.

Archiwum Narodowe w Krakowie

Serdecznie dziękuję Archiwum Narodowemu w Krakowie oraz Muzeum Kolejnictwa w Warszawie za udostępnione zdjęcia i pocztówki. W materiale korzystałam z książek Ryszarda Stankiewicza "Kolej w Rzeszowie 1858-2008" oraz Jacka Rudnickiego "Rok 1915. 100. rocznica odbicia miasta z rąk Rosjan. Epizod Wielkiej Wojny".

Archiwum Narodowe w Krakowie