Rodzina Sikorów jedzie do Ameryki [ZDJĘCIA]

REP. AGATA KULCZYCKA

Pod wieczór docierają do Rzeszowa, gdzie kolosalne wrażenie na wszystkich członkach rodziny robi żelazny most na Wisłoku.

BOGNA KOCIUMBAS

O północy wsiadają do pociągu do Krakowa. Pociąg pędzi 30 km na godzinę - zapamięta z tej podróży Hanka, córka Sikorów.

Dla Sikorów, którzy dotąd nic poza Chmielnikiem nie widzieli, już most i brukowane ulice w Rzeszowie są wydarzeniem. Mimo to, by poprawić swój los, decydują się na odważny krok - wyjazd do Ameryki. Historia tej rodziny prowadzi nas przez Muzeum Emigracji w Gdyni, oficjalnie otwarte w maju ubiegłego roku.

BOGNA KOCIUMBAS

BOGNA KOCIUMBAS

BOGNA KOCIUMBAS

BOGNA KOCIUMBAS

Przez jej losy pokazany jest każdy z etapów podróży: od sytuacji materialnej takich rodzin żyjących w Galicji w końcu XIX wieku, przez organizację masowych wyjazdów za ocean przez duże firmy przewozowe, długą i trudną podróż statkiem przez ocean, selekcję emigrantów na wyspie Ellis, po pierwsze chwile w Nowym Jorku, a później w Chicago.

Zanim zdecydują się na wyjazd, niepiśmiennym Sikorom poradnik dla emigrantów czyta karczmarz: co zabrać na drogę, jak się spakować, jaką wielkość powinny mieć bagaże: dobrze jest je robić według wymiaru metrycznego, np. 1/4 metra sześciennego objętości: ułatwia to pomiary na statkach, gdzie według objętości bagaże przyjmują: rachunek będzie prosty i łatwy do skontrolowania.

Podobnie jak Sikorowie w tamtych czasach emigrowały do Stanów tysiące Europejczyków, co szybko przerodziło się w zorganizowany przemysł emigracyjny. Powstały wielkie firmy przewozowe: Cunard Line, Hamburg-Amerika Linie, a w Galicji Austro-Amerycana, które współpracowały z agencjami emigracyjnymi. To te ostatnie werbowały przyszłych emigrantów. Na terenie Galicji działała bremeńska Agencja Friedricha Misslera.

BOGNA KOCIUMBAS

Formalności rozpoczynały się od wypełnienia i wysłania druku zgłoszenia, który wysyłano wraz z zadatkiem. W odpowiedzi chętni na wyjazd otrzymywali instrukcję, jakie dokumenty zgromadzić i jak się przygotować do podróży. To biuro rezerwowało miejsce na statku.

W Krakowie Sikorowie wsiadają do pociągu do Bremy.

Po południu pociąg zatrzymał się w Mysłowicach, na granicy austriacko-węgierskiej. Policjanci pytali wszystkich, gdzie jadą, ile mają pieniędzy; szarpali i popychali. Dzieci zaczęły płakać. Złapano kilku nieszczęśników, którzy próbowali uniknąć służby wojskowej. Dopiero po godzinie wróciliśmy do wagonu - relacjonuje podróż Hanka Sikora.

Podróż pociągiem do Bremy trwa dwie doby. Sikorom szybko kończy się woda, pieniędzy na kupowanie czegokolwiek na dworcach nie ma za wiele.

BOGNA KOCIUMBAS

W Bremie, jak wszyscy inni, którzy marzą o lepszym życiu za oceanem, Sikorowie przechodzą pierwszą selekcję. Urzędnicy towarzystwa przewozowego sprawdzają dokumenty, a lekarze badają każdego, zanim wejdzie na statek.

BOGNA KOCIUMBAS

Linie okrętowe musiały na własny koszt zabrać z powrotem do Europy każdego, kogo nie wpuszczono do nowej ojczyzny - czytamy na jednej z muzealnych tablic.

W latach 1815-1930 wyjechało z Europy 60 mln osób, ponad połowa do USA, ale celem emigracji bywały także Kanada, Argentyna czy Brazylia. Polacy uciekali przed głodem i ubóstwem, a tereny dzisiejszego Podkarpacia należały do najuboższych. Najtrudniejsza sytuacja panowała na wsi w Galicji, gdzie gospodarstw poniżej 5 ha było w 1859 r. 61 proc., a w 1902 r. już 80 proc. Wedle przyjętego zwyczaju ziemię dzielono między synów, co sprawiało, że gospodarstwa były coraz mniejsze. (...) Głodowi ziemi towarzyszył głód rzeczywisty. (...) Określenie nędza galicyjska obrazuje katastrofalną sytuację regionu na przełomie XIX i XX w. - możemy dowiedzieć się w Muzeum Emigracji i dalej: Polacy (...) wyjeżdżali do Niemiec na saksy popularnym regionem była bowiem Saksonia. Z Ameryki i Brazylii dochodziły z kolei wieści, że ziemia w nieograniczonej ilości czeka tam na każdego, kto potrafi uczynić z niej użytek.

Dla tych, dla których, jak dla Sikorów, celem była Ameryka, podróż statkiem kończyła się na wyspie Ellis w Nowym Jorku, nazywanej wyspą łez lub złamanych serc.

REP. AGATA KULCZYCKA

Stacja działała od 1892 aż do 1954 roku. Przeszło przez nią 12 mln ludzi. Badania trwały od kilku godzin aż do kilku tygodni, gdy okazywało się, że konieczna jest kwarantanna.

REP. AGATA KULCZYCKA

Na początku obejrzał nas lekarz, który zaglądał do oczu, badał skórę, oglądał ręce i nogi. Niektórzy z podróżnych mieli kłopoty. Tato widział nawet, jak jeden z nich został oznaczony na plecach kredą i natychmiast dwóch mundurowych zabrało go ze sobą - czytamy w relacji córki Sikorów.

Amerykanie bali się, by emigranci nie przywieźli ospy, tyfusu, gruźlicy czy jaglicy, stąd te dokładne badania, zanim pozwolono im zejść na ląd. 2 proc. wracało do Europy. To tylko statystyki, ale w życiu oznaczało to czasem rozdzielenie najbliższych i dramaty rodzinne.

Pierwszym amerykańskim miastem, jakie zobaczyli Sikorowie, był Nowy Jork. Na ulicach wszystko było dla nich zaskoczeniem: ogromne budynki, reklamy wyścigów samochodowych, piękne, kolorowe stroje przechodniów, jakby wszyscy wystroili się na jakieś wielkie, nieznane przybyszom z dalekiej Galicji święto.

Jednocześnie przerażał nas hałas. Nie rozumiałam ani słowa. Ktoś nas zaczepił i coś mówił, ale nie mieliśmy pojęcia, o co chodzi. Od gwaru i zapachów kręciło nam się w głowach. Z ulgą przyjęliśmy nadejście nocy - pierwszej na amerykańskiej ziemi - dzieli się wrażeniami córka Sikorów.

Z Nowego Jorku Sikorowie pojechali pociągiem do Chicago. W sumie w 22 dni Sikorowie pokonali 10 234 km. Początki na nowym kontynencie nie były łatwe, choć z pomocą rodaków spotkanych na amerykańskiej ziemi udało się im znaleźć mieszkanie. Ale już znalezienie pracy okazało się trudne. W końcu ojciec rodziny znalazł zajęcie w rzeźni. Stawka - 4,8 dolara tygodniowo.

Córka wspominała:

Ojciec był szczęśliwy. Lubił z dumą powtarzać: Tutaj mamy wolność, swobodę, dobry wikt, cóż więcej nam potrzeba. W kraju mięso widziałem tylko na Boże Narodzenie i Wielkanoc, a teraz u mnie na obiad codziennie kiełbasa.

Hanka Sikora i jej rodzina to postacie fikcyjne, których historia była inspirowana losami rodziny Wawrzyńca i Zofii Sikorów z miejscowości Lebiedziew koło Terespola (dzisiejsze województwo lubelskie).

BOGNA KOCIUMBAS

- Ci prawdziwi Sikorowie wyemigrowali do Brazylii, ale po pewnym czasie zdecydowali się na reemigrację w rodzinne strony - mówi dr Michalina Petelska, specjalistka ds. badawczych w Muzeum Emigracji w Gdyni. Ale w Gdyni opowieść o ich historii zaczyna się we wnętrzu wiejskiej chaty, gdzie na ścianie wisi obraz Matki Boskiej, kopia sprowadzona z Chmielnika.

- Zdecydowaliśmy się opowiedzieć historię emigracji z przełomu XIX i XX wieku poprzez rodzinę z Chmielnika, bo z terenów galicyjskich była bardzo duża emigracja. To fikcyjna rodzina, zlepek historii wielu rodzin. Dzięki temu mogliśmy wykorzystać do jej opisania wiele prawdziwych historii, dokumentów, zdjęć i listów z epoki - wyjaśnia dr Petelska.

Miliony ludzi żyjących dziś w Stanach Zjednoczonych i posiadających polskie korzenie to w znakomitej większości potomkowie rodzin takich jak ta opisana. Byli to na ogół ludzie prości, którzy jednak potrafili wykorzystać szansę, jaką dał im Nowy Świat. Budując swój dobrobyt, realizowali amerykański sen - czytamy na jednej z muzealnych plansz.

Muzeum Emigracji, mieszczące się w historycznym dworcu morskim w Gdyni, to jedyne takie muzeum w Polsce. Na dworcu tym przez lata obsługiwano ruch emigracyjny i to właśnie stąd tysiące ludzi wyruszało w świat. Muzeum opowiada historię polskiej emigracji poprzez historie ludzi, dla których jest ona doświadczeniem życiowym.

BIBLIOTEKA KONGRESU AMERYKAŃSKIEGO

Nie mogło zabraknąć tam wątków z naszego regionu. Trudno tu znaleźć rodzinę, w której emigracja nie byłaby doświadczeniem kolejnych pokoleń. - W przestrzeni wystawy stałej wątek emigracji z Podkarpacia powraca jeszcze w części poświęconej Polakom w Ameryce Północnej po II wojnie światowej. Mowa jest tam między innymi o emigrantach z Podkarpacia, Podlasia i Podhala zamieszkujących Jackowo w Chicago i inne zakątki USA - mówi dr Petelska.

Wśród dokumentów zgromadzonych w Muzeum Emigracji jest list Henryka Moskwy, mieszkańca Pruchnika w powiecie jarosławskim. List został wysłany 2 marca 1947 do polonijnej organizacji charytatywnej w Detroit.

Muzeum Emigracji w Gdyni

Pan Henryk opisuje w nim swoją trudną sytuację materialną i rodzinną. Że ma troje dzieci i poniósł duże straty podczas okupacji niemieckiej: dom rozbity, gospodarstwo zrujnowane, koń zabrany. Dlatego prosi o konia z uprzężą albo traktor z młocarnią. W liście podaje dokładny adres swojej ciotki, która od 30 lat mieszka w Ameryce, ale nie odpowiada na jego prośby o pomoc. Liczy jednak, że pośrednictwo organizacji zmiękczy jej serce i zdecyduje się zafundować mu konia albo rzeczony traktor z młocarnią.

Muzeum Emigracji w Gdyni

Pan Henryk zwraca się z jeszcze jedną prośbą: Może w gronie towarzystwa albo znajomych znalazłby się ktoś, co by mi zaprenumerował do Polski dobrą gazetę demokratyczną. To ważna prośba, bo na początku listu zaznaczył, że informację o tym, że kto ma krewnych lub znajomych w Ameryce, może się zwrócić o pomoc w otrzymaniu konia, znalazł właśnie... czytając prasę demokratyczną w Polsce.

- Najprawdopodobniej w 1946 roku w ogólnopolskiej prasie ukazała się informacja o polonijnej organizacji charytatywnej z Detroit, do której można się zwracać z prośbą o konia. Ludzie z całej Polski słali takie prośby. W adresie organizacji był jednak błąd, żaden list nie dotarł do adresata, a my kupiliśmy kolekcję kilkudziesięciu takich listów - opowiada dr Agnieszka Kowalkowska, specjalistka ds. zbiorów Muzeum Emigracji. - Najprawdopodobniej listy były dyktowane komuś, kto potrafił pisać - dodaje.

Muzeum Emigracji w Gdyni

* Ty tego nie zjesz w niedzielę, co ja w piątek,

Józef Kurowski z Detroit (Michigan) do brata, 19 I 1891 r. List obecnie przechowywany w Archiwum Państwowym w Warszawie.

BIBLIOTEKA KONGRESU AMERYKAŃSKIEGO

* Kochany Ojcze, żadnego poddaństwa nie ma. Każdy człowiek wolny. Ciepło zawsze jest, kochany Ojcze, tęskno mi jest przez was. Jeżeli chcecie przyjechać do mnie, to możecie, Stanisław Sabelski z Brusque (Santa Catarina) do rodziców (adres nieznany), 15 III 1891.

* Wielką zaletą nowej sytuacji były obszerne nadziały ziemi:

Ziemi dostaliśmy 120 morgów samego boru, drzewo bardzo grube, pracować trzeba ciężko, Stanisław Sabelski z Brusque (Santa Catarina) do rodziców (adres nieznany), 15 III 1891

* Z obszernymi nadziałami ziemi związany był też największy dramat polskich osadników w Brazylii: dopiero na miejscu rolnicy orientowali się, że ziemia, którą otrzymają na własność, to nie pola gotowe do uprawy, ale dziewicza puszcza, którą muszą sami wykarczować. W wielu listach powtarza się też przestroga, aby w związku z tym jednak nie emigrować.

Zarobek wam się zdaje, że duży, ale u nas drogie życie. Jeżeli duża familia, to się nie wyżywi, bo drogie życie jest,

Stanisław Sabelski z Brusque (Santa Catarina) do rodziców (adres nieznany), 15 III 1891

* Polscy chłopi w nowym środowisku napotykali także trudności w swobodnym kontynuowaniu praktyk religijnych:

Kościołów u nas mało. Jeżeli kto chce człowiek do spowiedzi, zejdzie cztery dni ? 4, tam i nazad. Kaplica od nas 4 wiorsty. Kaplic jest dużo,

Stanisław Sabelski z Brusque (Santa Catarina) do rodziców (adres nieznany), 15 III 1891

* Jednak wiele listów - mimo wszystkich trudności - było jednoznacznie zachęcających:

A więc kochany bracie, kiedy jeszcze zostajesz na miejscu, to ja ci życzę z całego serca, ażebyś sprzedał wszystko, co masz i przyjechał do Ameryki, bo jak ja rozważam, to lepiej dziesięć razy można życie prowadzić aniżeli w kraju. I to jakbyś jechał, to jedź z całą familią, z żoną i z dziećmi. A jeszcze donoszę, że nie bój się niczego, a przyjedziesz, to się nie będziesz błąkał jak ja, ale przyjedziesz jak do własnego swego domu,

Franciszek Kamieński z Wilkes-Barre (Pensylwania) do brata w Sosnowie, 1 IV 1891.