Profesor Konieczny opowiadał o pomniku podczas swojej ostatniej wizyty w Rzeszowie w 2015 r. Nie krył wcale, że chodziło mu o nawiązanie w formie rzeszowskiego pomnika do - jak to zgrabnie ujął - "elementu żeńskiego". Ale nie chodziło o ten element, z którym powszechnie kojarzy się pomnik.
PATRYK OGORZAŁEK
- Pierwsze pomniki ideowe były w Egipcie i głównie były to obeliski. Ale to były symbole prężności męskiej. Jak zabierałem się do projektowania tego pomnika na początku lat 60., odniosłem się nie do obelisku, ale do formy, która powstała ok. VI w., w chrześcijaństwie - to mandorla. Na ogół w religii chrześcijańskiej w aureoli o kształcie migdała była umieszczana Madonna. Pozwoliłem sobie taką mandorlą tu zagrać.
- W formie nawiązującej do mandroli umieściłem symbole, związane z zadanym tematem: miał to być pomnik poświęcony walkom rewolucyjnym na Rzeszowszczyźnie - opowiadał prof. Konieczny. Dwa ponad 40-metrowe laurowe liście spięte sztandarem. Z jednej strony widnieją postaci chłopa, robotnika i żołnierza.
PATRYK OGORZAŁEK
A drugiej strony widać postać Nike. Prof. Konieczny zdradził, że na konkurs przygotował dwa różne projekty tego pomnika, ale ostatecznie wybrał ten. Pomnik stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych form, kojarzonych z Rzeszowem.
Bardziej znaną Nike Mariana Koniecznego jest Nike Warszawska starsza od rzeszowskiej o dekadę - z 1964 r.
SŁAWOMIR KAMIŃSKI
Prof. Konieczny jest autorem wielu innych znanych pomników: Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie z 1976, Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie, Tadeusza Kościuszki w Filadelfii (USA) z 1979, Chwały i Męczeństwa w Algierze z 1982, Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie z 1982, Grzegorza z Sanoka w Sanoku z 1985, Jana Matejki w Warszawie z 1989, czy Józefa Piłsudskiego w Suwałkach.
Wojciech Otlowski/Agencja Gazeta
Dokładnie takie było zamierzenie twórcy pomnika. Prof. Konieczny podkreślał, że starał się przede wszystkim nadać pomnikowi taką formę, która byłaby łatwa do zapamiętania. I trzeba przyznać, że to udało się artyście w stu procentach. - Stał się ten pomnik znakiem rozpoznawalnym tego miasta, jak w Warszawie kolumna Zygmunta - mówił profesor.
Agnieszka Dziunycz (na zdjęciu) stworzyła replikę pomnika jako pamiątkę z Rzeszowa dla turystów. Profesorowi Koniecznemu spodobała się jej praca, dlatego przekazał jej prawa autorskie do wykorzystywania wizerunku pomnika.
Prof. Marian Konieczny doskonale zdawał sobie sprawę z kontrowersji, jakie budzi pomnik i o dyskusjach na temat jego zburzenia, które ożywały co pewien czas. - Dyskusje na temat pomnika dochodzą do mnie od dwudziestu lat - mówił. Od lat był jednym z najbardziej kontrowersyjnych twórców monumentalnej rzeźby polskiej. Słynny Lenin z Nowej Huty jego autorstwa został zdemontowany. Uniknął zniszczenia dzięki kolekcjonerowi, który wywiózł go do Szwecji.
Prof. Konieczny otrzymał zlecenie na pomnik w Rzeszowie od społecznego komitetu budowy, który zawiązał się w 1967 r. a jego przewodniczącym został pomysłodawca tej budowy - ówczesny I sekretarz KW PZPR w Rzeszowie Władysław Kruczek (stoi na zdjęciu obok). Powierzenie odpowiedzialnego zadania budowy monumentu profesorowi i rektorowi Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie - Marianowi Koniecznemu, który na dodatek był krajanem, bo pochodził z powiatu brzozowskiego - było pierwszą decyzją komitetu.
Na fundamencie z kilkudziesięciu żelbetowych pali długości około 10 metrów umieszczono dwa stylizowane liście lauru złożone z 37 par elementów o łącznej wysokości około 38 m. Do nich przymocowano na wysokości około 8 metrów dwie rzeźby wykonane w blasze miedzianej. Jedna przedstawia "Nike" boginię zwycięstwa, a druga robotnika, chłopa i żołnierza. Rzeźby wykonane w pracowni prof. Koniecznego w Krakowie zainstalowano na pomniku na przełomie 1973/74 roku.
Pomnik odsłonięto 1 maja 1974 r. Koszt budowy wyniósł ponad 10 mln zł.
Marek Czarnota, nieżyjący już znawca dziejów Rzeszowa, przytaczał przykładowe kwoty z rachunków budowy pomnika: wykonanie rzeźby prof. Konieczny i S-ka - 4.884.509.50 zł, wynagrodzenie komisji Artystycznej ds. Plastyki i Sztuki Ludowej - 2.071 zł, gwoździe 180 kg - 1.184 zł, odsetki za nieterminowe regulowanie faktur - 12.584 zł, kawa, herbata na posiedzenie komisji - 291 zł, za przyjęcie dla uczestników budowy Pomnika - 2.251.30 zł, winiak - 900 zł.
Do dziś pod pomnikiem odbywają się manifestacje pierwszomajowe.
W 2002 r. ówczesny prawicowy prezydent Rzeszowa, Andrzej Szlachta (dziś poseł PiS) zadecydował o zainstalowaniu na szczycie dwóch tarcz z herbem Rzeszowa. Autor pomnika wyraził na to zgodę, choć zatracona została przez to strzelistość formy tego dzieła.
Fot. Patryk Ogorzałek / Agencja Gazeta
W 2006 r., uchwałą Rady Miasta Rzeszowa, działka, na której stoi Pomnik Czynu Rewolucyjnego, została przekazana za 1 proc. wartości zakonowi oo. bernardynów. Burzyć - nie burzyć, a może zmienić nazwę i wymowę, albo pozostawić samemu sobie? Ta decyzja należy już wyłącznie do obecnego właściciela pomnika. Zakonnicy tymczasem konsekwentnie milczą na temat przyszłości pomnika. Czasem jest wykorzystywany jako słup ogłoszeniowy. Poniżej - zapowiedź Festiwalu Wiary 2013.
Fot. Patryk Ogorzałek / Agencja Gazeta
W ramach Festiwalu Przestrzeni Miejskiej w ubiegłym roku na pomniku wyświetlono mapping. Film zobaczcie tutaj.
Jedno jest pewne - pomnik przez lata wrósł w przestrzeń Rzeszowa i stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych jego symboli. Powracające co pewien czas pomysły burzenia pomnika budzą ogromne emocje wśród mieszkańców, którzy lubią ten monument, o czym świadczy nie tylko wysoka temperatura dyskusji na formach internetowych ale i różnej maści sondaże i badania socjologiczne na ten temat. W 2013 r. powołano nawet stowarzyszenie "Save the Pippa", które miało na celu ochronę pomnika przed wyburzeniem.
Jak wyglądałby Rzeszów bez pomnika? Przekonajcie się sami.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze
No i jeszcze zieleń. Pomnik nie zajmuje wiele miejsca w poziomie, ale beton naokoło jest wszechobecny! Jak latem przysmaży słońce, to zapewne nie da się tam wytrzymać. Zupełnie inaczej byłoby, gdyby tam była zieleń.